Οι εμπορικές εταιρίες, προερχόμενες από την συνεργασία δύο ή περισσοτέρων προσώπων, που συνδέονται μεταξύ τους με εταιρικό δεσμό (πλην ορισμένων εξαιρέσεων που προβλέπει ο νόμος, όπως οι μονοπρόσωπες εταιρίες), διακρίνονται σε προσωπικές και κεφαλαιουχικές.
Στη συνέχεια παραθέτουμε τα βασικά γνωρίσματα της κάθε κατηγορίας:
ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΕΜΠΟΡΙΚΕΣ ΕΤΑΙΡΙΕΣ: Σ’ αυτές, η προσωπική συμβολή κάθε εταίρου αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για τη λειτουργία της εταιρίας. Η φήμη, η φερεγγυότητα, η αμοιβαία εμπιστοσύνη μεταξύ των εταίρων και η ενεργός συμμετοχή της εταιρίας στις συναλλαγές με τρίτους εξαρτώνται άμεσα από την προσωπικότητα των εταίρων που την απαρτίζουν.
Α) ΟΜΟΡΡΥΘΜΗ ΕΤΑΙΡΙΑ: Σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία της χώρας μας, όπως ρητά ορίζουν τα άρθρα 249 και 251 του Ν. 4072/2012, η ομόρρυθμη εταιρία, ο γνωστότερος και παλαιότερος τύπος προσωπικής εμπορικής εταιρίας, αποκτά νομική προσωπικότητα με την καταχώρισή της στο Γ.Ε.ΜΗ., οπότε και μπορεί να ασκεί εμπορική δραστηριότητα. Για τα χρέη της ευθύνονται παράλληλα όλοι οι εταίροι, απεριόριστα, προσωπικά, αλληλέγγυα και εις ολόκληρον. Αυτό σημαίνει ότι για τις υποχρεώσεις της προσωπικής εταιρίας ευθύνονται, εκτός από την ίδια την εταιρία με την περιουσία της, και οι εταίροι ατομικά, με την προσωπική τους περιουσία. Οι εταίροι έχουν τα ίδια δικαιώματα και υποχρεώσεις, ανεξάρτητα από το ύψος και το είδος της εισφοράς τους (αρχή της ισότητας) και έχουν υποχρέωση πίστης στις μεταξύ τους σχέσεις.
Η δημιουργία της προσωπικής εταιρίας αρχίζει με τη σύναψη της εταιρικής σύμβασης μεταξύ δύο ή περισσοτέρων ατόμων και ολοκληρώνεται με την τήρηση διατυπώσεων δημοσιότητας, δηλαδή με την καταχώριση, όπως αναφέρθηκε, της εταιρίας στο Γενικό Εμπορικό Μητρώο. Στη συστατική πράξη και στο καταστατικό, που συντάσσονται εγγράφως, αναφέρονται οπωσδήποτε οι ιδρυτές, τα μέλη της εταιρίας και η κατοικία τους, η επωνυμία, η ιθαγένεια, η έδρα και ο σκοπός της εταιρίας – ο οποίος δεν πρέπει να αντίκειται στο νόμο και τα χρηστά ήθη – ο διαχειριστής/εκπρόσωπός της, οι υποχρεώσεις και τα δικαιώματα των εταίρων, ο τρόπος οργάνωσης, λειτουργίας και λήψης αποφάσεων για την εξυπηρέτηση των συμφερόντων της εταιρίας, οι λόγοι λύσεως και ο τρόπος περάτωσης των εργασιών της ομόρρυθμης εταιρείας.
Β) ΕΤΕΡΟΡΡΥΘΜΗ ΕΤΑΙΡΙΑ: Τα ανωτέρω χαρακτηριστικά εμφανίζει και η ετερόρρυθμη εταιρία, με την ειδοποιό διαφορά ότι σε αυτήν ένας τουλάχιστον εταίρος ευθύνεται περιορισμένα, μόνο με την εταιρική του μερίδα (ετερόρρυθμος εταίρος), ενώ ένας άλλος τουλάχιστον από τους εταίρους ευθύνεται απεριόριστα για χρέη της εταιρίας (ομόρρυθμος εταίρος).
Γ) ΑΦΑΝΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑ: Με τη σύμβαση αφανούς εταιρίας ο ένας από τους εταίρους (εμφανής εταίρος) παραχωρεί σε άλλον ή άλλους εταίρους (αφανείς εταίρους) δικαίωμα συμμετοχής στα αποτελέσματα μίας ή περισσότερων εμπορικών πράξεων ή εμπορικής επιχείρησης, που διενεργεί στο όνομά του, αλλά προς το κοινό συμφέρον των εταίρων.
Σε αντίθεση με τις προαναφερόμενες εταιρικές μορφές, δεν έχει νομική προσωπικότητα και δεν καταχωρίζεται στο ΓΕΜΗ, σύμφωνα με το άρθρο 285 του Ν. 4072/2012. Ένας ή περισσότεροι αφανείς εταίροι μετέχουν με την καταβολή εισφοράς στην εμπορική επιχείρηση του εμφανούς εταίρου, έναντι συμμετοχής στα κέρδη. Μόνο ο εμφανής εταίρος αναπτύσσει τη δραστηριότητα της εταιρείας και συναλλάσσεται με τρίτους προς το συμφέρον της εταιρίας. Το βασικό της πλεονέκτημα είναι ότι ο αφανής εταίρος, ενώ απολαμβάνει τη συμμετοχή στην εμπορική επιχείρηση άλλου, δεν καθίσταται έμπορος, ούτε λαμβάνει δημοσιότητα η συμμετοχή του. Τέλος, θετικό επίσης στοιχείο είναι η μέσω της αφανούς εταιρίας γρήγορη εκμετάλλευση ευκαιριών και η άμεση και χωρίς ιδιαίτερες διατυπώσεις σύσταση και διάλυση της. Φυσικά για τον καθορισμό των εκατέρωθεν δικαιωμάτων και υποχρεώσεων των δύο πλευρών συντάσσεται ιδιωτικό συμφωνητικό.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΥΧΙΚΕΣ ΕΜΠΟΡΙΚΕΣ ΕΤΑΙΡΙΕΣ: Στις εταιρείες κεφαλαίου κυριαρχεί το εταιρικό κεφάλαιο – ειδικότερα η συγκέντρωση κεφαλαίου – και όχι το προσωπικό στοιχείο. Η Ανώνυμη Εταιρεία (Α.Ε) και η Εταιρεία Περιορισμένης Ευθύνης (Ε.Π.Ε.) είναι οι δύο κυριότεροι και ευρέως γνωστοί τύποι κεφαλαιουχικών εταιριών.
Α) ΑΝΩΝΥΜΗ ΕΤΑΙΡΙΑ: Η ανώνυμη εταιρία είναι εμπορική εταιρία με νομική προσωπικότητα, που αποκτά από την καταχώρισή της στο Μητρώο Α.Ε. που τηρείται στην υπηρεσία του Υπουργείου Εμπορίου της νομαρχίας όπου έχει την έδρα της η εταιρία, και με υποχρεωτικό κεφάλαιο διαιρεμένο σε ίσα μερίδια, τις μετοχές.
Μπορεί να ιδρυθεί από ένα ή περισσότερα πρόσωπα ή να καταστεί μονοπρόσωπη, με τη συγκέντρωση όλων των μετοχών σε ένα μόνο πρόσωπο (άρθρο 1§3 Ν. 2190/1920).
Τα ιδρυτικά της μέλη μπορεί να είναι φυσικά ή νομικά πρόσωπα. Για τα χρέη της ευθύνεται μόνο η ίδια, με την περιουσία της (άρθρο 1§1 Ν. 2190/1920). Το καταστατικό πρέπει να αναφέρει τα ατομικά στοιχεία των προσώπων που υπέγραψαν στο καταστατικό, καθώς και το συνολικό ποσό των δαπανών που απαιτήθηκαν για τη σύσταση της Α.Ε. Επιπλέον, το καταστατικό της πρέπει να περιέχει υποχρεωτικά εκ του νόμου διατάξεις για την επωνυμία και το σκοπό της, την έδρα, τη διάρκεια, το ύψος και τον τρόπο καταβολής του εταιρικού κεφαλαίου, το είδος, τον αριθμό και την ονομαστική αξία των μετοχών, τη σύγκληση, τη συγκρότηση, τη λειτουργία και τις αρμοδιότητες των Γενικών Συνελεύσεων, τα δικαιώματα των μετόχων, τη διάθεση των κερδών, τη λύση της εταιρίας και την εκκαθάριση της περιουσίας της (άρθρο 2§ Ν. 2190/1920).
Το κατώτατο όριο του μετοχικού κεφαλαίου της Α.Ε. ορίζεται στο ποσό των 24.000 €, ολοσχερώς καταβεβλημένο κατά τη σύσταση της εταιρίας (άρθρο 8§1 Ν. 2190/1920).
Παράλληλα, η διοίκηση της Α.Ε. δεν ανήκει στους μετόχους, αλλά στο διοικητικό συμβούλιο, που ορίζεται στο καταστατικό και εκλέγεται από τη γενική συνέλευση. Για τις υποχρεώσεις της την ευθύνη φέρει μόνη η Α.Ε. και όχι οι μέτοχοί της. Έτσι, η Α.Ε. υπάρχει και λειτουργεί ανεξάρτητα από την προσωπικότητα του κάθε μετόχου.
Τα πλεονεκτήματα της Α.Ε. είναι, μεταξύ άλλων, η περιορισμένη ευθύνη των μετόχων για τα χρέη της εταιρείας μέχρι του ποσού της εισφοράς τους, η εύκολη μεταβίβαση των μετοχών και η μεγάλη πιστοληπτική της ικανότητα. Στον αντίποδα, τα μειονεκτήματα της Α.Ε. θεωρούνται η αυξημένη δυσκολία για την ίδρυσή της, λόγω των γραφειοκρατικών διαδικασιών, η συγκέντρωση μεγάλων κεφαλαίων που απαιτούνται για την ίδρυσή της, η δυσκολία προσαρμογής της στις αλλαγές του περιβάλλοντος, επειδή οι αποφάσεις δεν λαμβάνονται γρήγορα.
Β) ΕΤΑΙΡΙΑ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΕΝΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ (ΕΠΕ): Συνδυάζει τα πλεονεκτήματα της ομόρρυθμης εταιρείας και εκείνα της ανώνυμης εταιρείας. Αρκεί ένα πρόσωπο φυσικό ή νομικό (μονοπρόσωπη ΕΠΕ) υπό κάποιες προϋποθέσεις. Διοικείται από την Συνέλευση των Εταίρων και το διαχειριστή ή τους διαχειριστές.
Το κεφάλαιό της καθορίζεται από τους εταίρους, χωρίς περιορισμό (άρθρο 4§1 Ν. 3190/1955).
Η εταιρική της σύμβαση καταρτίζεται μόνο με συμβολαιογραφικό έγγραφο, το οποίο καταχωρίζεται στο Μητρώο Ε.Π.Ε. Η ευθύνη των εταίρων είναι μέχρι του ύψους του κεφαλαίου, καθώς η εταιρία ευθύνεται με την περιουσία της.
Γ) ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥΧΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ: Μια σύγχρονη εταιρική μορφή, που το τελευταίο διάστημα κερδίζει όλο και περισσότερο έδαφος και προτιμάται ιδιαίτερα από οικογένειες και νέους, είναι η Ιδιωτική Κεφαλαιουχική Εταιρία (Ι.Κ.Ε.).
Ο εταιρικός αυτός τύπος έχει εμπορικό σκοπό, νομική προσωπικότητα, και μπορεί να συσταθεί ακόμη και με μηδενικό κεφάλαιο. Για τις εταιρικές υποχρεώσεις ευθύνεται μόνο η εταιρία με την περιουσία της. Η σύστασή της είναι πιο ευέλικτη από αυτήν της Α.Ε. και της Ε.Π.Ε. και μπορεί να λειτουργήσει και ως μονοπρόσωπη (άρθρο 43§4 Ν. 4072/2012).
Στην ΙΚΕ οι εισφορές μπορούν να είναι κεφαλαιακές (περιουσιακά στοιχεία), εξωκεφαλαιακές (εργασία, ή άλλη παροχή υπηρεσιών), ή εγγυητικές (φερεγγυότητα, επιστημονικές ικανότητες ή άλλες ειδικές γνώσεις). Συνεπώς, η ΙΚΕ διευκολύνει σημαντικά τη συνεργασία μεταξύ των εταίρων αυτών.
Για τη σύστασή της η ΙΚΕ ακολουθεί τη διαδικασία της Υπηρεσίας Μιας Στάσης του Γ.Ε.ΜΗ και μπορεί να ιδρυθεί σε μία μέρα. Συστήνεται με ιδιωτικό έγγραφο, με εγγραφή της εταιρίας στο Γ.Ε.ΜΗ., εκτός και αν εισφέρονται στην εταιρεία περιουσιακά στοιχεία (π.χ. ακίνητα), για τη μεταβίβαση των οποίων απαιτείται η συμμετοχή συμβολαιογράφου, οπότε και το καταστατικό θα περιβληθεί τον τύπο του συμβολαιογραφικού εγγράφου. Έχει την έδρα της στον δήμο που ορίζεται στο καταστατικό (άρθρο 45§1 Ν. 4072/2012), ενώ υπάρχει και η δυνατότητα μεταφοράς της καταστατικής έδρας σε άλλο κράτος -μέλος του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου.
Στη διάρκεια της λειτουργίας της, είναι υποχρεωτική η τήρηση βιβλίου εταίρων και ενιαίου βιβλίου πρακτικών καθώς και η, για λόγους εταιρικής διαφάνειας και κατ’ επέκταση προστασίας των συναλλασσομένων τρίτων, δημοσίευση (π.χ. εταιρικών μεταβολών) αποκλειστικά δια μέσου του Γ.Ε.ΜΗ ή ιστοσελίδας, που εκ του νόμου πρέπει η Ι.Κ.Ε. να διατηρεί.
Είναι πάντοτε ορισμένου χρόνου (άρθρο 46). Αν, όμως, δεν ορίστηκε η ακριβής διάρκεια, ισχύει η 12ετία. Παράταση της διάρκειας είναι δυνατή με απόφαση των εταίρων, που λαμβάνεται με την απόλυτη πλειοψηφία των εταιρικών μεριδίων.
Ενισχυτικός παράγοντας ευελιξίας που της παρέχει ο νόμος είναι η δυνατότητα λήψης αποφάσεων των εταίρων, τόσο εντός όσο και εκτός συνέλευσης. Τέλος, στην υποχρεωτική ασφάλιση του ΟΑΕΕ υπάγονται μόνο οι διαχειριστές της ΙΚΕ και ο μοναδικός εταίρος στις μονοπρόσωπες ΙΚΕ, προωθώντας την πρόσβαση στον επιχειρηματικό κόσμο νέων ανθρώπων.