ΙΑΤΡΙΚΗ ΥΠΟΒΟΗΘΗΣΗ ΣΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ
(ΥΠΟΒΟΗΘΟΥΜΕΝΗ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ)
Έννοια: Οι εξελίξεις στις επιστήμες της ιατρικής, της βιολογίας και της τεχνολογίας, οδήγησαν στην εισαγωγή ενός νέου τρόπου ικανοποίησης του δικαιώματος αναπαραγωγής, άλλως δικαίωμα απόκτησης τέκνου, εκτός από τη σεξουαλική επαφή και από το θεσμό της υιοθεσίας, που αφορά άτομα ή ζεύγη τα οποία αδυνατούσαν μέχρι πρότινος να ικανοποιήσουν το δικαίωμά τους αυτό.
Γενικοί όροι επιτρεπτού: Στα άρθρα 1455, 1456 και 1460 ΑΚ, αναφέρονται οι γενικοί όροι του επιτρεπτού κάθε μεθόδου ιατρικής υποβοήθησης αναπαραγωγής. Η ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή (τεχνητή γονιμοποίηση) επιτρέπεται μόνο για να αντιμετωπίζεται η αδυναμία απόκτησης τέκνων με φυσικό τρόπο ή για να αποφεύγεται η μετάδοση στο τέκνο σοβαρής ασθένειας. Η υποβοήθηση αυτή επιτρέπεται μέχρι την ηλικία φυσικής ικανότητας αναπαραγωγής του υποβοηθούμενου προσώπου. Η ανθρώπινη αναπαραγωγή με τη μέθοδο της κλωνοποίησης απαγορεύεται. Επιλογή του φύλου δεν είναι επιτρεπτή, εκτός αν πρόκειται να αποφευχθεί σοβαρή κληρονομική νόσος που συνδέεται με το φύλο (άρθρο 1455 ΑΚ).
Κάθε ιατρική πράξη που αποβλέπει στην υποβοήθηση της ανθρώπινης αναπαραγωγής, σύμφωνα με τους όρους του προηγούμενου άρθρου, διενεργείται με την έγγραφη συναίνεση των προσώπων που επιθυμούν να αποκτήσουν τέκνο. Αν η υποβοήθηση αφορά άγαμη γυναίκα, η συναίνεση αυτής και, εφόσον συντρέχει περίπτωση ελεύθερης ένωσης, του άνδρα με τον οποίο συζεί, παρέχεται με συμβολαιογραφικό έγγραφο (άρθρο 1456 ΑΚ).
Πιο συγκεκριμένα, σχετικά με τους γενικούς όρους επιτρεπτού: Στους γενικούς όρους του επιτρεπτού περιλαμβάνονται οι εξής προϋποθέσεις: α) η ύπαρξη ιατρικής αναγκαιότητας, β) η ηλικία φυσικής ικανότητας αναπαραγωγής του υποβοηθούμενου προσώπου και γ) η γενική συναίνεση των ενδιαφερόμενων προσώπων.
α) Ιατρική αναγκαιότητα: Η προσφυγή στις μεθόδους ιατρικής υποβοήθησης αναπαραγωγής γίνεται όταν αυτή είναι ιατρικώς αναγκαία. Η ιατρική αναγκαιότητα καλύπτει δύο περιπτώσεις: 1) την ύπαρξη αδυναμίας απόκτησης τέκνων με φυσικό τρόπο (αλλιώς υπογονιμότητα) και 2) την αποφυγή μετάδοσης στο τέκνο σοβαρής ασθένειας.
β) Ηλικία: Έχει θεσπιστεί ηλικιακό όριο, που αφορά το εκάστοτε υποβοηθούμενο πρόσωπο. Ο γενικός κανόνας είναι ότι οι μέθοδοι ιατρικής υποβοήθησης αφορούν ενήλικα πρόσωπα μέχρι την ηλικία φυσικής ικανότητας αναπαραγωγής (άρθρο 1455 παρ. 1 ΑΚ) και ειδικά για την περίπτωση της γυναίκας, το όριο τοποθετείται στην ηλικία των πενήντα ετών, σύμφωνα με το άρθρο 4 παρ. 1 του Ν. 3305/2005. Ωστόσο, κατ΄ εξαίρεση επιτρέπεται η εφαρμογή των μεθόδων αυτών και σε ανήλικα πρόσωπα, τα οποία λόγω σοβαρού νοσήματος που επισύρει κίνδυνο στειρότητας ή επιθυμούν να εξασφαλίσουν τη μελλοντική δυνατότητα τεκνοποίησής τους.
γ) Γενική συναίνεση: Η τελευταία προϋπόθεση, αφού συντρέχουν ήδη οι δύο προηγούμενες, είναι η γενική συναίνεση των προσώπων που επιθυμούν να αποκτήσουν τέκνο. Στην περίπτωση των συζύγων, η συναίνεση πρέπει να παρασχεθεί εγγράφως και από τους δύο, ενώ αρκεί το ιδιωτικό έγγραφο. Στην περίπτωση που πρόκειται για ζεύγος που συμβιώνει σε ελεύθερη ένωση απαιτείται η συναίνεση και των δύο συντρόφων, αλλά αυτή πρέπει να περιβληθεί τον τύπο του συμβολαιογραφικού εγγράφου, με συμβολαιογραφικό έγγραφο συναινεί επίσης και η άγαμη μοναχική γυναίκα. Τέλος, σύμφωνα με το άρθρο 7 παρ. 6 του Ν. 3305/2005, στις περιπτώσεις των ανήλικων προσώπων, η συναίνεση δίνεται από τους γονείς του ή από τον επίτροπο, ενώ αν ο ανήλικος έχει συμπληρώσει το 15ο έτος της ηλικίας του, μπορεί και ο ίδιος να συναινέσει στην κρυοσυντήρηση.
Η συναίνεση ανακαλείται με τον ίδιο τύπο μέχρι τη μεταφορά των γαμετών ή των γονιμοποιημένων ωαρίων στο γυναικείο σώμα. Επίσης με την επιφύλαξη του άρθρου 1457 ΑΚ, η συναίνεση θεωρείται ότι ανακλήθηκε, αν ένα από τα πρόσωπα που είχαν συναινέσει πέθανε πριν από τη μεταφορά (άρθρο 1456 παρ. 2 ΑΚ).
Περιορισμοί: Δύο είναι οι περιπτώσεις, όπου αποκλείεται ρητά η προσφυγή στην ιατρική υποβοήθηση αναπαραγωγής, με την απαγόρευση της αναπαραγωγικής κλωνοποίησης, καθώς και της επιλογής φύλου του τέκνου, εκτός αν πρόκειται να αποφευχθεί σοβαρή κληρονομική νόσος που συνδέεται με το φύλο (άρθρο 1455 ΑΚ).
Επίσης σύμφωνα με τα άρθρα 1458 και 1456 ΑΚ, οι μέθοδοι της ιατρικής υποβοήθησης αναπαραγωγής αφορούν μόνο ετερόφυλα ζευγάρια ή γυναίκες μόνες.
- Γεννητικό υλικό (άρθρα 1459 και 1460 ΑΚ): Στην περίπτωση όπου υπάρξει ανάκληση της συναίνεσης τίθεται το ζήτημα τι θα γίνει με το γεννητικό υλικό των μέχρι πρότινος ενδιαφερόμενων προσώπων για ιατρική υποβοήθηση αναπαραγωγής. Στην έννοια του γεννητικού υλικού υπάγονται τόσο οι αρσενικοί (σπερματοζωάρια) και θηλυκοί (ωάρια) γαμέτες, όσο και το γονιμοποιημένο ωάριο. Ωστόσο, αντίστοιχο ζήτημα προκύπτει και σε κάθε άλλη περίπτωση, αφού στις περισσότερες περιπτώσεις μετά την επιτυχή εφαρμογή της ιατρικής υποβοήθησης αναπαραγωγής, καταλήγει να υπάρχει πλεονάζον γεννητικό υλικό. Στο άρθρο 1459 ΑΚ, ορίζεται η τύχη αυτού του γεννητικού υλικού.
- Τύχη του γεννητικού υλικού που δεν θα χρειαστεί για τεκνοποίηση: (άρθρο 1459 ΑΚ): Τα πρόσωπα που προσφεύγουν σε τεχνητή γονιμοποίηση αποφασίζουν με κοινή έγγραφη δήλωσή τους προς τον ιατρό ή τον υπεύθυνο του ιατρικού κέντρου, που γίνεται πριν από την έναρξη της σχετικής διαδικασίας, ότι οι κρυοσυντηρημένοι γαμέτες και τα κρυοσυντηρημένα γονιμοποιημένα ωάρια που δεν θα τους χρειασθούν για να τεκνοποιήσουν:
α) θα διατεθούν χωρίς αντάλλαγμα, κατά προτεραιότητα σε άλλα πρόσωπα, που θα επιλέξει ο ιατρός ή το ιατρικό κέντρο,
β) θα χρησιμοποιηθούν χωρίς αντάλλαγμα για ερευνητικούς ή θεραπευτικούς σκοπούς,
γ) θα καταστραφούν.
Αν δεν υπάρχει κοινή δήλωση των ενδιαφερόμενων προσώπων, οι γαμέτες και τα γονιμοποιημένα ωάρια διατηρούνται για χρονικό διάστημα πέντε ετών από τη λήψη ή τη δημιουργία τους και μετά την πάροδο του χρόνου αυτού είτε χρησιμοποιούνται για ερευνητικούς ή θεραπευτικούς σκοπούς είτε καταστρέφονται.
Τα μη κρυοσυντηρημένα γονιμοποιημένα ωάρια καταστρέφονται μετά τη συμπλήρωση δεκατεσσάρων ημερών από τη γονιμοποίηση. Ο τυχόν ενδιάμεσος χρόνος κρυοσυντήρησής τους δεν υπολογίζεται.
Η ανωνυμία του δότη γενετικού υλικού (άρθρο 1460 ΑΚ) :Η ταυτότητα των τρίτων προσώπων που έχουν προσφέρει τους γαμέτες ή τα γονιμοποιημένα ωάρια δεν γνωστοποιείται στα πρόσωπα που επιθυμούν να αποκτήσουν τέκνο. Ιατρικές πληροφορίες που αφορούν τον τρίτο δότη τηρούνται σε απόρρητο αρχείο χωρίς ένδειξη της ταυτότητάς του. Πρόσβαση στο αρχείο αυτό επιτρέπεται μόνο στο τέκνο και για λόγους σχετικούς με την υγεία του.
Η ταυτότητα του τέκνου, καθώς και των γονέων του δεν γνωστοποιείται στους τρίτους δότες γαμετών ή γονιμοποιημένων ωαρίων.
Παράβαση των όρων – Κυρώσεις: Σε περίπτωση γέννησης τέκνου μέσω μη επιτρεπτής μεθόδου ιατρικής υποβοήθησης αναπαραγωγής, παρουσιάζονται συνέπειες που ενδέχεται να σχετίζονται με την ευθύνη του ιατρού, που διενήργησε μία τέτοια μέθοδο παρά την έλλειψη προϋποθέσεων ή και κατά παράβαση της ιατρικής δεοντολογίας, καθώς και προβλεπόμενες κυρώσεις σύμφωνα με τα άρθρα 26 (ποινικές κυρώσεις) και 27 (διοικητικές κυρώσεις) του Ν. 3305/2005, που επιβάλλονται στον ιατρό και στο ιατρικό κέντρο. Επιπλέον, ενδέχεται να ανακύψουν ζητήματα σχετικά με την προσβολή της προσωπικότητας του συζύγου που δεν συναίνεσε (όπως εξαπάτηση του συζύγου ότι το σπέρμα του θα εξεταστεί απλώς, ενώ αυτό χρησιμοποιείται για ιατρική υποβοήθηση αναπαραγωγής). Τέλος μεγάλη σημασία παρουσιάζει η εξέταση του ζητήματος της συγγένειας.
Σχετικά με την συγγένεια όταν πληρούνται οι όροι επιτρεπτού: Ειδικά για τη συγγένεια, όταν πληρούνται οι όροι για την επιτρεπτή ιατρική υποβοήθηση αναπαραγωγής (εκτός των όσων ρυθμίζονται ειδικά για τις μεθόδους 1457 και 1458 ΑΚ), στην περίπτωση που τα ενδιαφερόμενα πρόσωπα είναι σύζυγοι, το τέκνο που γεννάται αντιμετωπίζεται σαν να είχε γεννηθεί με φυσική γονιμοποίηση, ενώ στην περίπτωση της ελεύθερης ένωσης, η συμβολαιογραφική συναίνεση του άνδρα επέχει θέση εκούσιας αναγνώρισης (άρθρο 1475 παρ. 2 εδ. α’ ΑΚ), ενώ η αντίστοιχη συναίνεση της γυναίκας ισχύει και ως συναίνεσή της στην εκούσια αναγνώριση (άρθρο 1475 παρ. 2 εδ. β΄ ΑΚ).
Όταν η συναίνεση ελλείπει ή είναι άκυρη ή ακυρώσιμη, ο σύζυγος, εάν το ζευγάρι είναι έγγαμο, μπορεί να προσβάλλει την πατρότητα του τέκνου (εξ αντιδιαστολής από το άρθρο 1471 παρ. 2 περ. 2 ΑΚ), ενώ στην περίπτωση της ελεύθερης ένωσης δεν θα υφίσταται η εκούσια αναγνώριση του άρθρου 1475 παρ. 2 ΑΚ.
Δικαστική άδεια μεταθανάτιας τεχνητής γονιμοποίησης – Προϋποθέσεις τεχνητής γονιμοποίησης μετά το θάνατο του συζύγου ή του άνδρα με τον οποίο συζούσε η γυναίκα (άρθρο 1457 ΑΚ) : Για να είναι επιτρεπτή η μεταθανάτια τεχνητή γονιμοποίηση, εκτός των γενικών όρων του άρθρου 1455 ΑΚ, πρέπει να διενεργείται στο πλαίσιο των ειδικών όρων που τάσσει το άρθρο 1457 ΑΚ. Η τεχνητή γονιμοποίηση μετά το θάνατο του συζύγου ή του άνδρα με τον οποίο η γυναίκα συζούσε σε ελεύθερη ένωση επιτρέπεται με δικαστική άδεια μόνο εφόσον συντρέχουν σωρευτικώς οι εξής προϋποθέσεις:
α. Ο σύζυγος ή ο μόνιμος σύντροφος της γυναίκας να έπασχε από ασθένεια που συνδέεται με πιθανό κίνδυνο στειρότητας ή να υπήρχε κίνδυνος θανάτου του.
β. Ο σύζυγος ή ο μόνιμος σύντροφος της γυναίκας να είχε συναινέσει με συμβολαιογραφικό έγγραφο και στη μεταθανάτια τεχνητή γονιμοποίηση.
Η τεχνητή γονιμοποίηση διενεργείται μετά την πάροδο έξι μηνών και πριν από τη συμπλήρωση διετίας από το θάνατο του άνδρα.
Σχετικά με την ίδρυση συγγένειας του τέκνου, που γεννιέται μετά από μεταθανάτια τεχνητή γονιμοποίηση με τον πατέρα του: Σύμφωνα με το άρθρο 1465 παρ. 2 ΑΚ, εφόσον έχει χορηγηθεί η ανωτέρω δικαστική άδεια, το παιδί θεωρείται γεννημένο σε γάμο. Στην αντίθετη περίπτωση, δηλαδή όταν ελλείπει η άδεια, καθώς και αν παραβιαστεί το ανώτατο χρονικό όριο για την έκδοση αυτής, τότε το παιδί θεωρείται γεννημένο χωρίς γάμο, αλλά βάσει της ΑΚ 1465 παρ. 3 εδ. β΄, στις περιπτώσεις αυτές είναι δυνατή η κατόπιν αναγνωριστικής απόφασης απόδειξη της καταγωγής του παιδιού από τον θανόντα σύζυγο της μητέρας.
Η δικαστική άδεια για παρένθετη μητρότητα (άρθρο 1458 ΑΚ): Η μεταφορά στο σώμα άλλης γυναίκας γονιμοποιημένων ωαρίων, ξένων προς την ιδίαν, και η κυοφορία από αυτήν επιτρέπεται με δικαστική άδεια που παρέχεται πριν από τη μεταφορά, εφόσον υπάρχει έγγραφη (επομένως αρκεί το ιδιωτικό έγγραφο) και χωρίς αντάλλαγμα συμφωνία των προσώπων που επιδιώκουν να αποκτήσουν τέκνο και της γυναίκας που θα κυοφορήσει, καθώς και του συζύγου της, αν αυτή είναι έγγαμη. Η δικαστική άδεια παρέχεται ύστερα από αίτηση της γυναίκας που επιθυμεί να αποκτήσει τέκνο, εφόσον αποδεικνύεται ότι αυτή είναι ιατρικώς αδύνατο να κυοφορήσει και ότι η γυναίκα που προσφέρεται να κυοφορήσει είναι, εν όψει της κατάστασης της υγείας της, κατάλληλη για κυοφορία.
- Συγγένεια με τη μητέρα: Σύμφωνα με το άρθρο 1464 ΑΚ, η μητέρα του τέκνου που γεννήθηκε με τη μέθοδο του άρθρου 1458 ΑΚ (μέθοδο παρένθετης μητρότητας), τεκμαίρεται η γυναίκα στην οποία δόθηκε η άδεια και όχι η κυοφόρος γυναίκα. Εάν, όμως ελλείπει η δικαστική άδεια, τότε δεν ισχύει το τεκμήριο μητρότητας και άρα μητέρα θεωρείται εκείνη που γέννησε το τέκνο (άρθρο 1463 εδ. α’ ΑΚ).
Αντίθετα, στην περίπτωση που χορηγηθεί η άδεια παρά την έλλειψη των όρων του άρθρου 1458 ΑΚ, μητέρα και πάλι θεωρείται εκείνη που έλαβε την άδεια, αλλά η σχετική δικαστική απόφαση προσβάλλεται με ένδικα μέσα, ενώ το σφάλμα της καλύπτεται όταν αυτή καταστεί αμετάκλητη.
- Για εξειδικευμένες πληροφορίες καλέστε μας για ένα ραντεβού στα τηλ. 2310-225738 ή 2310-508105.