♦ Ποιος υποβάλλεται σε δικαστική συμπαράσταση; 

Σε δικαστική συμπαράσταση υποβάλλεται ο ενήλικος, όταν λόγω α) ψυχικής ή διανοητικής διαταραχής ή σωματικής αναπηρίας, β) ασωτίας, τοξικομανίας ή αλκοολισμού, αδυνατεί να μεριμνά για τις υποθέσεις αυτού και της οικογένειάς του. 

Ο Αστικός Κώδικας (άρθρα 1666 έως 1688) προβλέπει τον θεσμό της δικαστικής συμπαράστασης ως ένα νομικό εργαλείο προστασίας για άτομα που, εξαιτίας ψυχικών ή σωματικών παθήσεων ή σοβαρών εξαρτήσεων, δεν είναι σε θέση να διαχειριστούν αποτελεσματικά τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους. Ο βασικός στόχος αυτής της ρύθμισης είναι η φροντίδα και υποστήριξη του προσώπου που τελεί υπό συμπαράσταση, καθώς συνήθως δεν διαθέτει την απαιτούμενη πνευματική διαύγεια ώστε να αναλαμβάνει με ασφάλεια νομικές δεσμεύσεις.

♦ Πώς τίθεται ένα πρόσωπο σε δικαστική συμπαράσταση; 

Απαιτείται δικαστική απόφαση, με την οποία θα τίθεται το άτομο σε δικαστική συμπαράσταση, και θα ορίζονται οι δικαστικοί συμπαραστάτες του. 

♦ Ποια πρόσωπα μπορούν να υποβάλλουν την αίτηση αυτή;

Α) Ο ίδιος ο συμπαραστατούμενος, σε περίπτωση σωματικής αναπηρίας. 

Β) Ο σύζυγος του πάσχοντος

Γ) Οι γονείς του πάσχοντος

Δ) Τα τέκνα του πάσχοντος

Ε) Η αρμόδια εισαγγελία ή αυτεπάγγελτα το Δικαστήριο

Το δικαστήριο, προκειμένου να αποφασίσει την υποβολή ενός προσώπου σε δικαστική συμπαράσταση και το διορισμό δικαστικού συμπαραστάτη, καθώς και όταν πρόκειται να διορίσει προσωρινό δικαστικό συμπαραστάτη, συνεκτιμά την έκθεση της αρμόδιας κοινωνικής υπηρεσίας σχετικά με την αναγκαιότητα του μέτρου και την καταλληλότητα του προσώπου που πρόκειται να διορίσει δικαστικός συμπαραστάτης ή του σωματείου ή του ιδρύματος, στα οποία πρόκειται να ανατεθεί η δικαστική συμπαράσταση. 

Ωστόσο, στο άρθρο 19 παρ. 4 εδ. β’ του Ν.2521/1997 ορίζεται ότι, αν η έκθεση αυτή δεν υποβληθεί εμπρόθεσμα, το Δικαστήριο δικάζει χωρίς την έκθεση, σε κάθε δε περίπτωση η έκθεση της υπηρεσίας αυτής δεν είναι δεσμευτική, αλλά συνεκτιμάται από το Δικαστήριο και η παράλειψη προσαγωγής της δεν δημιουργεί τυπικό απαράδεκτο για τη συζήτηση της υπόθεσης και την έκδοση της σχετικής απόφασης (βλ. ΑΠ 1953/2006 ΝοΒ 2007.938). 

♦ Ποιος διορίζεται δικαστικός συμπαραστάτης;

Α) Το δικαστήριο διορίζει δικαστικό συμπαραστάτη το φυσικό πρόσωπο που έχει προτείνει αυτός τον οποίο αφορά το μέτρο, εφόσον ο τελευταίος έχει συμπληρώσει το δέκατο έκτο έτος της ηλικίας του και το προτεινόμενο πρόσωπο κρίνεται κατάλληλο και μπορεί κατά το νόμο να διορισθεί. 

Β) Αν αυτός που χρειάζεται τη συμπαράσταση δεν προτείνει κανέναν ή αν εκείνος που προτάθηκε δεν κρίνεται κατάλληλος, το δικαστήριο επιλέγει ελεύθερα αυτόν που κρίνει περισσότερο κατάλληλο για τη συγκεκριμένη περίπτωση, αφού λάβει υπόψη του την τυχόν εκφρασμένη βούληση του συμπαραστατέου, να αποκλεισθεί συγκεκριμένο πρόσωπο, τους δεσμούς του με τους συγγενείς του ή άλλα πρόσωπα και ιδίως με τους γονείς του, τα τέκνα του και το σύζυγό του, καθώς και τον κίνδυνο από την τυχόν υφιστάμενη αντίθεση συμφερόντων ανάμεσα στον συμπαραστατέο και σ` αυτόν που πρόκειται να διορισθεί.

Γ) Αν δεν βρίσκεται κατάλληλο φυσικό πρόσωπο για να διοριστεί δικαστικός συμπαραστάτης, η δικαστική συμπαράσταση ανατίθεται σε σωματείο ή ίδρυμα, που έχουν συσταθεί ειδικά για το σκοπό αυτόν και διαθέτουν το κατάλληλο προσωπικό και υποδομή, αλλιώς στην αρμόδια κοινωνική υπηρεσία. 

♦ ΔΕΝ ΔΙΟΡΙΖΟΝΤΑΙ ΔΙΚΑΣΤΙΚΟΙ ΣΥΜΠΑΡΑΣΤΑΤΕΣ:

1. Aυτός που δεν έχει πλήρη δικαιοπρακτική ικανότητα, 
2. O ενήλικος για τον οποίο έχει διοριστεί προσωρινός δικαστικός συμπαραστάτης 
3. Aυτός που συνδέεται με σχέση εξάρτησης ή με οποιονδήποτε άλλο στενό δεσμό με τη μονάδα ψυχικής υγείας στην οποία ο συμπαραστατέος έχει εισαχθεί για θεραπεία ή απλώς διαμένει.

♦ Ποια διαδικασία ακολουθείται μετά την υποβολή της αίτησης;

Η αίτηση συζητείται κεκλεισμένων των θηρών.

Ο Δικαστής δεν δεσμεύεται από τα αιτήματα των διαδίκων.

Ο Δικαστής αποφασίζει εάν ο πάσχων πρέπει να τεθεί σε δικαστική συμπαράσταση, για ποιες πράξεις και ποιος θα είναι ο δικαστικός συμπαραστάτης, και εκδίδει σχετική απόφαση. 

♦ Ποιες είναι οι συνέπειες της υποβολής ενός προσώπου σε δικαστική συμπαράσταση; 

Οι έννομες συνέπειες της δικαστικής συμπαράστασης διαφοροποιούνται ανάλογα από το είδος της δικαστικής συμπαράστασης. 

Έτσι το Δικαστήριο δύναται:

1. Να τον κηρύσσει ανίκανο για όλες (πλήρης) ή για ορισμένες δικαιοπραξίες (μερική), γιατί κρίνει ότι αδυνατεί να ενεργεί για αυτές αυτοπροσώπως (στερητική δικαστική συμπαράσταση), ή
2. Να ορίζει ότι για την ισχύ όλων (πλήρης) ή ορισμένων δικαιοπραξιών (μερική) απαιτείται η συναίνεση του δικαστικού συμπαραστάτη (επικουρική δικαστική συμπαράσταση), ή
3. Να αποφασίζει τον συνδυασμό των δύο προηγούμενων περιπτώσεων.

• Όταν το δικαστήριο επιβάλλει συνδυαστικά στερητική και επικουρική δικαστική συμπαράσταση, καθορίζει ρητά στην απόφασή του ποιες πράξεις απαιτούν υποχρεωτικά τη συναίνεση του δικαστικού συμπαραστάτη. Ο συνδυασμός αυτός μπορεί να σημαίνει, μεταξύ άλλων, ότι το δικαστήριο αφαιρεί από το πρόσωπο που τίθεται υπό επικουρική συμπαράσταση τη δυνατότητα να διαχειρίζεται αυτοπροσώπως την περιουσία του. Παράλληλα, μπορεί —ή και όχι— να του στερήσει και την ελευθερία διάθεσης των εισοδημάτων που προκύπτουν από αυτήν, αναθέτοντας τη σχετική ευθύνη στον δικαστικό συμπαραστάτη.

◘ Τα αποτελέσματα της δικαστικής συμπαράστασης αρχίζουν αφότου δημοσιευθεί η σχετική απόφαση. Για την έναρξή όμως του λειτουργήματος του δικαστικού συμπαραστάτη απαιτείται τελεσιδικία της απόφασης που τον διορίζει.

• Ανάλογα το είδος της δικαστικής συμπαράστασης, την ευθύνη για τις δικαιοπρακτικές πράξεις του προσώπου που τελεί υπό δικαστική συμπαράσταση αναλαμβάνει πλέον ο δικαστικός συμπαραστάτης. Ανάλογα με όσα ορίζει η σχετική δικαστική απόφαση, ο συμπαραστάτης είτε ενεργεί εξ ονόματος και για λογαριασμό του συμπαραστατούμενου είτε παρέχει τη συναίνεσή του στις ενέργειές του.
• Από τη στιγμή αυτή και έπειτα, κάθε πράξη που επιχειρεί το συμπαραστατούμενο πρόσωπο χωρίς τη συναίνεση του δικαστικού του συμπαραστάτη θεωρείται νομικά ανίσχυρη και δεν παράγει έννομα αποτελέσματα.

♦ Μπορεί να αρθεί η δικαστική συμπαράσταση; 

Εάν εκλείψουν οι λόγοι για τους οποίους ένα πρόσωπο τέθηκε σε δικαστική συμπαράσταση, αυτή μπορεί να αρθεί δυνάμει δικαστικής απόφασης που θα εκδοθεί κατόπιν αίτησης των προσώπων που και ανωτέρω αναφέρθηκαν.

Το παρόν άρθρο συντάχθηκε με την επιστημονική επιμέλεια της δικηγόρου παρά Πρωτοδίκαις, Μαρίας Μητρακοπούλου, και αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία του γραφείου Solicitus.