ΜΠρΘεσ 1298/2016: Περίληψη: Περιεχόμενο αγωγής για αποκτήματα. Τα ασφαλιστικά μέτρα για την προστασία της αξίωσης συμμετοχής στα αποκτήματα μπορούν να χορηγούνται και μόνο με την προοπτική κάποιου επικείμενου κινδύνου ματαίωσης της αξίωσης, χωρίς να χρειάζεται προηγουμένως να έχει ασκηθεί αγωγή διαζυγίου ή ακύρωσης του γάμου ή η ίδια η αγωγή του άρθ. 1400 ΑΚ. Η αίτηση ασφαλιστικών μέτρων, για την εξασφάλιση της απαίτησης προς απόδοση της αύξησης που οφείλεται στη συμβολή του αιτούντος συζύγου στην αύξηση της περιουσίας του καθ’ ου συζύγου, πρέπει να αναφέρει τα ίδια στοιχεία που απαιτούνται για το ορισμένο της σχετικής αγωγής.
Κείμενο απόφασης: Κατά το άρθρο 1400 ΑΚ, όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρο 15 του ν. 1329/1983 και ισχύει από 18.2.1983, «Αν ο γάμος λυθεί ή ακυρωθεί και η περιουσία του ενός συζύγου έχει, αφότου τελέστηκε ο γάμος, αυξηθεί ο άλλος σύζυγος, εφόσον συνέβαλε με οποιοδήποτε τρόπο στην αύξηση αυτή, δικαιούται να απαιτήσει την απόδοση του μέρους της αύξησης, το οποίο προέρχεται από τη δική του συμβολή. Τεκμαίρεται ότι η συμβολή αυτή ανέρχεται στο ένα τρίτο της αύξησης, εκτός αν αποδειχθεί μεγαλύτερη ή καμία συμβολή. Η προηγούμενη παράγραφος εφαρμόζεται αναλογικά και στην περίπτωση διάστασης των συζύγων που διάρκεσε περισσότερο από τρία χρόνια».
Από τη διάταξη αυτή, η οποία εφαρμόζεται, κατ’ άρθρο 12 ν. 1649/1986, με το οποίο αντικαταστάθηκε το άρθρο 54 του παραπάνω ν. 1329/1983 από τότε που ίσχυσε, και επί γάμων που τελέστηκαν και επί περιουσιακών στοιχείων που αποκτήθηκαν πριν από την έναρξη της ισχύος του ν. 1329/1983 εφόσον ο γάμος δεν είχε λυθεί ή ακυρωθεί μέχρι τότε, συνάγεται ότι βασικές προϋποθέσεις της αξίωσης συμμετοχής στα αποκτήματα του ενός συζύγου από τον άλλο και στοιχεία της αγωγής με την οποία επιδιώκεται η συμμετοχή αυτή, είναι: α) η προηγούμενη λύση ή ακύρωση του γάμου, καθώς και κατ’ ανάλογη εφαρμογή, η συμπλήρωση τριετούς διάστασης των συζύγων, β) η αύξηση της περιουσίας του ενός των συζύγων κατά τη διάρκεια του γάμου και γ) η συμβολή του άλλου συζύγου σ’ αυτήν την αύξηση με οποιοδήποτε τρόπο (βλ. ΟλΑΠ 28/1996 ΕλλΔνη 38. 28, ΑΠ 411/2004 ΕλλΔνη 45. 1355, ΑΠ 814/2004 ΕλλΔνη 45. 1608, ΑΠ 406/2003 ΕλλΔνη 44. 1570, ΑΠ 251/2002 ΕλλΔνη 44. 129, ΑΠ 1740/2002 ΕλλΔνη 44. 1567).
Η απαίτηση του κάθε συζύγου από το άρθρο 1400 ΑΚ είναι κατ’ αρχήν ενοχή αξίας, δηλαδή χρηματική ενοχή, αντικείμενο της οποίας αποτελεί η χρηματική αποτίμηση της περιουσιακής αυξήσεως του υποχρέου συζύγου που προέρχεται από τη συμβολή του δικαιούχου (βλ. ΑΠ 411/2004 ΕλλΔνη 45. 1355, ΑΠ 1740/2002 ΕλλΔνη 44. 1567), ο κανόνας όμως αυτός, δεν αποκλείει κατά τη έννοια της παραπάνω διατάξεως, την εξουσία του δικαστηρίου της ουσίας να διατάξει, κατά την ελεύθερη κρίση του, δεχόμενο σχετικό αίτημα του ενός ή του άλλου συζύγου, ενοχικώς δε πάντοτε, την απόδοση του ποσοστού της συμβολής του δικαιούχου στην αύξηση της περιουσίας του άλλου συζύγου, με αυτούσια απόδοση, κατ’ ανάλογη εφαρμογή της ΑΚ 297 εδ. β ́ και μετά από στάθμιση των εκατέρωθεν συμφερόντων και κυρίως του συμφέροντος του δανειστή, είτε αναλόγου ποσοστού συγκυριότητας επί των αποκτημάτων, είτε ορισμένου ή ορισμένων πραγμάτων ίσης αξίας προς το ποσοστό συμμετοχής του δικαιούχου στην αύξηση της περιουσίας του άλλου (βλ ΟλΑΠ 28/1996 ΕλλΔνη 38. 28, ΑΠ 251/2002 ΕλλΔνη 44. 129, ΑΠ 1740/2002 ΕλλΔνη 44. 1567).
Ως αύξηση όμως της περιουσίας του υποχρέου συζύγου νοείται όχι μία συγκεκριμένη κτήση, αλλά η διαφορά που υπάρχει στην περιουσιακή κατάσταση του υποχρέου σε δύο διαφορετικά χρονικά σημεία, δηλαδή κατά την τέλεση του γάμου και κατά το χρόνο που γεννιέται η αξίωση για συμμετοχή στα αποκτήματα. Συνεπώς, για να είναι ορισμένη η εκ του άρθρου 1400 ΑΚ αγωγή συμμετοχής στα αποκτήματα, πρέπει με αυτήν να προσδιορίζεται όχι μόνο η συνολική περιουσία του εναγομένου κατά το χρόνο γενέσεως της σχετικής αξιώσεως, αλλά και το αν αυτός είχε κατά την τέλεση του γάμου περιουσία και σε καταφατική περίπτωση ποια είναι η αξία αυτής. Από τη σύγκριση της αξίας αυτών, αναγομένης σε τιμές του χρόνου που γεννήθηκε η αξίωση, θα κριθεί αν υπάρχει περιουσιακή αύξηση του ενός συζύγου που να δικαιολογεί την αξίωση του άλλου για συμμετοχή στα αποκτήματα. Δηλαδή, για την ορθή αποτίμηση της τυχόν αυξήσεως της περιουσίας του υποχρέου, στην έννοια της οποίας περιλαμβάνονται το σύνολο των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων που είναι δυνατόν να αποτιμηθούν, πρέπει να υπολογίζεται η πραγματική αύξηση της περιουσίας, με την αφαίρεση της αρχικής από την τελική περιουσία, με αποτίμηση και της αρχικής περιουσίας στις τιμές του χρόνου υπολογισμού της τελικής περιουσίας, δηλαδή του χρόνου γεννήσεως της ως άνω αξιώσεως (βλ ΑΠ 411/2004 ΕλλΔνη 45. 1355, ΑΠ 1740/2002 ΕλλΔνη 44. 1567).
Αν δεν υπάρχει αρχική περιουσία που θα αφαιρεθεί, η αποτίμηση θα περιοριστεί στα περιουσιακά στοιχεία που αποκτήθηκαν κατά τη διάρκεια του γάμου. Ο δικαιούχος σύζυγος θα πρέπει ν’ αποδείξει την τελική περιουσία, από τι αποτελείται και ποια είναι η αξία της. Προς υπολογισμό δε της τελικής περιουσίας κρίσιμος χρόνος θεωρείται στην μεν περίπτωση που ο γάμος λύθηκε ή ακυρώθηκε με δικαστική απόφαση, ο χρόνος που η απόφαση αυτή έγινε αμετάκλητη, στην περίπτωση δε της τριετούς διαστάσεως (κατά την οποία προϋποτίθεται ότι ο γάμος δεν έχει ακόμα λυθεί ή ακυρωθεί), κρίσιμος είναι ο χρόνος ασκήσεως της αγωγής και της τυχόν μέχρι την πρώτη συζήτηση αυτής διαφοροποίησής της, αφού δεν ορίζεται στο νόμο συγκεκριμένη χρονική αφετηρία (βλ. ΑΠ 411/2004 ΕλλΔνη 45. 1355, ΑΠ 406/2003 ΕλλΔνη 44. 1570, ΑΠ 1749/1999 ΕλλΔνη 41. 980, ΑΠ 494/1997 ΕλλΔνη 39. 91, ΑΠ 1440/1996 ΕλλΔνη 39. 1554).
Πριν από την επέλευση των χρονικών αυτών σημείων ο σύζυγος έχει απλώς δικαίωμα προσδοκίας (βλ. ΑΠ 87/1998 ΕλλΔνη 39. 1281). Απαραίτητο στοιχείο για το ορισμένο της αγωγής συμμετοχής του συζύγου στα αποκτήματα, όταν ζητείται η επιδίκαση ποσοστού πέραν του 1/3 των αποκτημάτων, είναι και ο καθορισμός της συμβολής του δικαιούχου στην επαύξηση της περιουσίας του άλλου συζύγου, ο προσδιορισμός δηλαδή της έκτασης και του είδους της συμβολής του και του αιτιώδους συνδέσμου της συμβολής αυτής με την επαύξηση της περιουσίας του υποχρέου (βλ. ΑΠ 814/2004 ΕλλΔνη 45. 1608, ΑΠ 406/2003 ΕλλΔνη 44. 1570, ΑΠ 251/2002 ΕλλΔνη 44. 129, ΑΠ 1740/2002 ΕλλΔνη 44. 1567, ΕφΑθ 1249/2003 ΕλλΔνη 45. 1066, ΕφΑθ 3993/2002 ΕλλΔνη 44. 808). Για την αποτίμηση δε της συμβολής του δικαιούχου συζύγου στην επαύξηση της περιουσίας του υποχρέου, λαμβάνεται υπόψη (με την έννοια ότι αφαιρείται από την εδώ κρίσιμη συμβολή) η υποχρέωση του ασκούντος την αξίωση συμμετοχής συζύγου, να συνεισφέρει στις ανάγκες της οικογένειας ανάλογα με τις δυνάμεις του, κατά το άρθρο 1389 ΑΚ. Μόνο, δηλαδή, η πέρα από την υποχρέωση αυτή συμβολή εμπίπτει στην ΑΚ 1400 (βλ. ΑΠ 1740/2002 ΕλλΔνη 44. 1567, ΕφΑθ 1249/2003 ΕλλΔνη 45. 1066).
Ως προς την έννοια και το περιεχόμενο της συμβολής του ενός συζύγου στην αύξηση της περιουσίας του άλλου, από την παραπάνω διάταξη συνάγεται, ότι η συμβολή αυτή μπορεί να γίνει με οποιοδήποτε τρόπο, άμεσα ή έμμεσα, και συνίσταται όχι μόνο στην παροχή κεφαλαίου με οποιαδήποτε μορφή, αλλά και υπηρεσιών σε χρήμα αποτιμωμένων, όταν οι παροχές αυτές δεν επιβάλλονται από την υποχρέωση συμβολής στις οικογενειακές ανάγκες. Τέτοιες υπηρεσίες είναι και η παροχή υπηρεσιών στο συζυγικό οίκο και για την επιμέλεια και ανατροφή των τέκνων, όταν οι υπηρεσίες αυτές προσφέρονται πέρα από την νόμιμη υποχρέωση της συζύγου για συνεισφορά στην αντιμετώπιση των οικογενειακών αναγκών, η παροχή προσωπικής εργασίας για την ανάπτυξη της επιχείρησης, των αγροτικών καλλιεργειών και του ασκουμένου επαγγέλματος του άλλου συζύγου (βλ ΑΠ 411/2004 ΕλλΔνη 45. 1355, ΑΠ 3/2003 ΕλλΔνη 44. 1570, ΑΠ 252/2002 ΕλλΔνη 44. 130, ΑΠ 1658/2001 ΕλλΔνη 43. 1036, ΕφΑθ 1249/2003 ΕλλΔνη 45. 1066, ΕφΑθ 3993/2002 ΕλλΔνη 44. 808, ΕφΑθ 8505/2002 ΕλλΔνη 44. 810, ΕφΘεσ 801/1997 ΕλλΔνη 39. 142).
Τέλος, η αύξηση της περιουσίας του υποχρέου συζύγου πρέπει να υπάρχει κατά τον κρίσιμο χρόνο της γέννησης της αξίωσης, διότι δεν δικαιολογείται αξίωση για αύξηση που δεν υπάρχει πια (βλ. ΕφΑθ 3993/2002 ΕλλΔνη 44. 808, ΕφΑθ 10943/95 ΕλλΔνη 37. 1111, Παπα- δημητρίου σε ΕλλΔνη 39. 507). Εξάλλου, τα ασφαλιστικά μέτρα για την προστασία της αξίωσης συμμετοχής στα αποκτήματα, μπορούν να χορηγούνται και μόνο με την προοπτική κάποιου επικείμενου κινδύνου ματαίωσης της αξίωσης, δηλαδή μόνο κατά τη γενική διάταξη του άρθρου 682 ΚΠολΔ, χωρίς να χρειάζεται προηγουμένως να έχει ασκηθεί αγωγή διαζυγίου ή ακύρωσης του γάμου ή η ίδια η αγωγή του 1400 ΑΚ, αφού πριν τη γέννηση της αξίωσης συμμετοχής στα αποκτήματα υφίσταται απλώς μη ολοκληρωμένο δικαίωμα προσδοκίας, για το οποίο συγχωρείται παροχή έννομης προστασίας (βλ. ΜΠρΧαλκ 105/1993 Αρμ 1994. 325, ΜΠρΠειρ 2393/1992 ΕλλΔνη 34. 1549, ΜΠρΧαλκιδ 794/2002 αδημ., ΜΠρΘεσ 29375/99 αδημ., Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη, «Αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα», σε ΕλλΔνη 29. 1319 επ.). Η αίτηση δε ασφαλιστικών μέτρων, για την εξασφάλιση της απαίτησης προς απόδοση της αύξησης που οφείλεται στη συμβολή του αιτούντος συζύγου στην αύξηση της περιουσίας του καθ’ ου συζύγου του, πρέπει για το ορισμένο αυτής να αναφέρει τα ίδια προαναφερόμενα στοιχεία που απαιτούνται για το ορισμένο της σχετικής αγωγής (βλ. ΜΠρΤρικ 729/2000 ΑρχΝ ΝΒ. 222).