ΑΚΟΥΣΙΑ ΝΟΣΗΛΕΙΑ
——————————
Α. Τι είναι η ακούσια νοσηλεία:
Ακούσια νοσηλεία, κατά το άρθρο 95 παρ. 1 του Ν. 2071/1992, είναι η χωρίς τη συγκατάθεση του ασθενή, που πάσχει από ψυχικές διαταραχές, εισαγωγή καθώς και η παραμονή του για θεραπεία σε κατάλληλη μονάδα ψυχικής υγείας. Η ακούσια νοσηλεία ρυθμίζεται τόσο από τον Αστικό κώδικα (άρθρο 1687), όσο και από τους Ν. 2071/1992 (άρθρα 95 κ.ε.), και Ν. 2716/1999 (άρθρο 16).
Ο θεσμός αυτός συνιστά έναν νόμιμο περιορισμό στα δικαιώματα της προσωπικής ελευθερίας, της υπόληψης, της τιμής και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας των ψυχικά ασθενών, με γνώμονα όμως πάντα τόσο το ατομικό τους όσο και το δημόσιο συμφέρον. Λόγω του επαχθούς χαρακτήρα του θεσμού αυτού, πρέπει να ενεργοποιείται με φειδώ, περίσκεψη και ευαισθησία και να τυγχάνει του απαραίτητου δικαστικού ελέγχου. Σε περίπτωση δε αμφιβολίας, ως προς τη συνδρομή ή μη των προϋποθέσεων για τη θέση του ατόμου σε ακούσια νοσηλεία, θα πρέπει να επικρατεί πάντα η υπέρ της ελευθερίας επιλογή (in dubio pro libertate).
Β. Προϋποθέσεις της ακούσιας νοσηλείας:
Σύμφωνα με τα οριζόμενα στο άρθρο 95 παρ. 2 του Ν. 2071/1992, οι προϋποθέσεις για τη θέση του ατόμου σε ακούσια νοσηλεία είναι οι εξής:
α) ο ασθενής να πάσχει από ψυχική διαταραχή. Δεν έχει σημασία αν έχει υποβληθεί σε δικαστική συμπαράσταση, ή αν έχει διορισθεί ή όχι προσωρινός δικαστικός συμπαραστάτης.
β) να τεκμηριώνεται σοβαρή διαταραχή του ελέγχου της πραγματικότητας και ως εκ τούτου να μην είναι ικανός να κρίνει για το συμφέρον της υγείας του.
γ) η έλλειψη νοσηλείας του να έχει ως συνέπεια: είτε να επιδεινωθεί η κατάσταση της υγείας του, είτε η νοσηλεία του να είναι απαραίτητη για να αποτραπούν πράξεις βίας κατά του ίδιου ή τρίτου.
Είναι συνεπώς εμφανές, ότι η ακούσια νοσηλεία λειτουργεί και ως προληπτικό μέσο για την αποτροπή τέλεσης εγκλημάτων από ψυχικά ασθενείς.
Γ. Διαδικασία της ακούσιας νοσηλείας και πρόσωπα που μπορούν να τη ζητήσουν:
Σύμφωνα με το άρθρο 96 του Ν. 2071/1992, την ακούσια νοσηλεία του φερόμενου στην αίτηση ως ασθενή, μπορούν να τη ζητήσουν ο σύζυγός του ή συγγενής σε ευθεία γραμμή απεριόριστα ή συγγενής εκ πλαγίου μέχρι και το δεύτερο βαθμό ή όποιος έχει την επιμέλεια του προσώπου του ή ο επίτροπος του δικαστικά απαγορευμένου.
Εάν δεν υπάρχει κανένα από τα πρόσωπα αυτά, σε επείγουσα περίπτωση, την ακούσια νοσηλεία μπορεί να ζητήσει και αυτεπάγγελτα ο εισαγγελέας πρωτοδικών του τόπου κατοικίας ή διαμονής του ασθενή.
Η αίτηση για την ακούσια νοσηλεία απευθύνεται στον εισαγγελέα πρωτοδικών του τόπου της κατοικίας ή διαμονής του προσώπου, που φέρεται στην αίτηση ως ασθενής. Η αίτηση αυτή επιβάλλεται να είναι πλήρως και ειδικώς αιτιολογημένη, να περιγράφει το ψυχικό νόσημα, την εκδηλούμενη συμπεριφορά, τις ενέργειες που είχαν προηγηθεί για εκούσια νοσηλεία, καθώς και να συνοδεύεται από τα απαραίτητα αποδεικτικά έγγραφα όπως βιβλιάρια υγείας, ιατρικές γνωματεύσεις κλπ. Επίσης, πρέπει να συνοδεύεται από αιτιολογημένες γραπτές γνωματεύσεις δύο ψυχιάτρων ή επί αδυναμίας εξεύρεσης δύο ψυχιάτρων, ενός ψυχιάτρου και ενός ιατρού παρεμφερούς ειδικότητας. Οι ιατροί που συντάσσουν τις γνωματεύσεις, δεν πρέπει να τελούν σε σχέση συγγενείας με τον αιτούντα ή το φερόμενο στην αίτηση ως ασθενή.
Ο Εισαγγελέας, αφού διαπιστώσει τη συνδρομή των τυπικών προϋποθέσεων, και εφόσον και οι δύο ιατρικές γνωματεύσεις συμφωνούν για την ανάγκη ακούσιας νοσηλείας, διατάσσει τη μεταφορά του ασθενή σε κατάλληλη Μονάδα Ψυχικής Υγείας. Εάν οι γνωματεύσεις των δύο ιατρών διαφέρουν μεταξύ τους, ο Εισαγγελέας, μπορεί μεν να διατάξει τη μεταφορά του φερόμενου ως ασθενή σε Μονάδα Ψυχικής Υγείας, αλλά ταυτόχρονα και εντός προθεσμίας τριών (3) ημερών, είναι υποχρεωμένος να εισαγάγει την αίτηση στο Μονομελές Πρωτοδικείο του τόπου κατοικίας ή διαμονής του φερόμενου ως ασθενούς, ώστε να κριθεί η αναγκαιότητα της θέσης σε ακούσια νοσηλεία.
Προς διασφάλιση του φερόμενου ως ασθενούς, ορίζεται από το άρθρο 96 παρ. 4 του Ν. 2071/1992, ότι αυτός πρέπει να ενημερώνεται αμέσως μόλις γίνει η μεταφορά του στη Μονάδα Ψυχικής Υγείας, από το διευθυντή ή άλλο πρόσωπο στο οποίο έχει ανατεθεί το καθήκον αυτό, για τα δικαιώματά του και ειδικότερα το δικαίωμά του να ασκήσει ένδικο μέσο. Για την ενημέρωση αυτή συντάσσεται πρακτικό, που υπογράφεται, εκτός από τον υποχρεωμένο να ενημερώσει και από τυχόν συνοδό του ασθενή. Στο άρθρο 98 του Ν. 2071/1992 ορίζεται ότι καθ’ όλη τη διάρκεια της νοσηλείας, πρέπει να επιδεικνύεται σεβασμός προς την προσωπικότητα του ασθενή, ενώ υπάρχει πρόβλεψη και για τη χορήγηση αδειών, ανάλογα με τις ανάγκες της θεραπείας.
Στην περίπτωση που τη διαδικασία κινεί αυτεπάγγελτα ο Εισαγγελέας ή που στην αίτηση αναφέρεται ότι ήταν ανέφικτη η εξέταση του ασθενή, λόγω άρνησής του να εξετασθεί, ο Εισαγγελέας Πρωτοδικών δικαιούται να διατάξει τη μεταφορά του ασθενή για κλινική εξέταση και σύνταξη των γνωματεύσεων, σε δημόσια ψυχιατρική κλινική. Η μεταφορά του διενεργείται υπό συνθήκες που εξασφαλίζουν το σεβασμό στην προσωπικότητα και την αξιοπρέπεια του ασθενή, η δε παραμονή του ασθενή εκεί για τις αναγκαίες εξετάσεις δεν μπορεί να διαρκέσει περισσότερο από 48 ώρες.
Σε τρεις (3) ημέρες από τότε που ο Εισαγγελέας Πρωτοδικών διέταξε τη μεταφορά του ασθενή για τη διενέργεια εξέτασης και έκδοση των σχετικών γνωματεύσεων, ο ίδιος με αίτησή του ζητεί να επιληφθεί το Μονομελές Πρωτοδικείο στο οποίο υπηρετεί, που συνεδριάζει μέσα σε δέκα (10) ημέρες, «κεκλεισμένων των θυρών», ώστε να προστατεύεται η ιδιωτική ζωή του ασθενή. Στη συνεδρίαση καλείται πριν από 48 ώρες και ο ασθενής, ο οποίος δικαιούται να παραστεί με δικηγόρο και με ψυχίατρο ως τεχνικό σύμβουλο. Σε περίπτωση επικινδυνότητας του φερόμενου ως ασθενή, οι ανωτέρω προθεσμίες δύναται να συντμηθούν.
Το δικαστήριο, που δικάζει με τη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας, αν κρίνει ότι οι γνωματεύσεις των δύο ψυχιάτρων που προσάγονται διαφέρουν μεταξύ τους ή δεν είναι πειστικές ή ο επιστημονικός διευθυντής του νοσοκομείου στο οποίο έχει εισαχθεί ο ασθενής διατυπώνει αντίθετη προς τις γνωματεύσεις γνώμη, διατάζει την εξέταση του ασθενή και από άλλο ψυχίατρο εγγεγραμμένο στους καταλόγους ιατρικών συλλόγων της χώρας, κατά προτίμηση επίκουρο τουλάχιστον καθηγητή ή επιστημονικό διευθυντή δημόσιας Μονάδας Ψυχικής Υγείας ή το νόμιμο αναπληρωτή του. Αν ο ασθενής τον οποίο αφορά έχει προσαχθεί με διαταγή του εισαγγελέα σε ψυχιατρική κλινική, στην περίπτωση που η αίτηση αναγκαστικής νοσηλείας γίνεται δεκτή, συνεχίζεται η παραμονή του εκεί, ενώ στην περίπτωση που η αίτηση απορριφθεί, διατάσσεται η άμεση έξοδος.
Το δικαστήριο είναι αναγκασμένο να εκδώσει την απόφαση του εντός δέκα ημερών ή τουλάχιστον, όπως γίνεται σχετικά δεκτό, να συζητήσει την υπόθεση εντός της εν λόγω δεκαήμερης προθεσμίας. Με βάση τη διατύπωση του άρθρου 96 παρ. 6 του Ν. 2071/1992, υποστηρίζεται ότι εάν ο νόμος ήθελε να εκδίδεται και η απόφαση εντός των άνω δέκα ημερών, θα το ανέγραφε ρητά και συνεπώς αρκεί η αίτηση του Εισαγγελέα, να συζητηθεί εντός της ανωτέρω προθεσμίας και μέχρι έκδοσης της απόφασης του δικαστηρίου, το άτομο κρατείται νόμιμα. Σε περίπτωση που δεν τηρηθεί η ανωτέρω προθεσμία, η περαιτέρω παραμονή του φερόμενου ως ασθενή στη μονάδα ψυχικής υγείας δεν νομιμοποιείται από την εισαγγελική παραγγελία της μεταφοράς, έστω και αν είναι σαφές ότι το πρόσωπο πάσχει.
Εάν όμως από λόγους ανωτέρας βίας ή ανυπέρβλητου κωλύματος δεν καθίσταται δυνατή η τήρηση αυτής, τότε ο εισαγγελέας οφείλει να προκαλέσει έκδοση προσωρινής διαταγής (άρθρο 781 ΚΠολΔ) που αποτελεί δικαστική απόφαση, έστω και περιληπτική, με την οποία να διατάσσεται προσωρινά η ακούσια νοσηλεία του φερόμενου ως ασθενή. Ωστόσο υποστηρίζεται και η άποψη, ότι η μη τήρηση της προθεσμίας των δέκα ημερών δε συνεπάγεται ακυρότητα στη σχετική διαδικασία και συνεπώς η τυχόν απόλυση του φερόμενου ασθενή δεν εμποδίζει την έκδοση της απόφασης υπέρ της ακούσιας νοσηλείας, η οποία και θα εκτελεστεί από τον Εισαγγελέα.
Δ. Διάρκεια και λήξη ακούσιας νοσηλείας:
Η ακούσια νοσηλεία διακόπτεται όταν πάψουν να συντρέχουν οι προϋποθέσεις του άρθρου 95 παρ. 2 του Ν. 2071/1992. Στην περίπτωση αυτή, ο επιστημονικός διευθυντής της ψυχιατρικής κλινικής, στην οποία νοσηλεύεται ο ασθενής, οφείλει να του χορηγήσει εξιτήριο και συγχρόνως να κοινοποιήσει σχετική έκθεση στον αρμόδιο Εισαγγελέα. Η διάρκεια της ακούσιας νοσηλείας δεν μπορεί να υπερβεί τους έξι (6) μήνες.
Μετά την πάροδο των τριών (3) πρώτων μηνών, ο επιστημονικός διευθυντής της ψυχιατρικής κλινικής και άλλος ένας ψυχίατρος του τομέα ψυχικής υγείας, υποβάλλουν έκθεση στον Εισαγγελέα για την κατάσταση της υγείας του ασθενή. Ο Εισαγγελέας δικαιούται να διαβιβάσει την έκθεση αυτή στο μονομελές πρωτοδικείο της περιφέρειάς του με αίτησή του να συνεχιστεί ή να διακοπεί η ακούσια νοσηλεία. Ο ασθενής ή συγγενείς του, ή ο επίτροπός του δικαιούνται με αίτησή τους προς τον Εισαγγελέα, να ζητήσουν να διακοπεί η ακούσια νοσηλεία. Αν η αίτηση δεν γίνει δεκτή από το πρωτοδικείο, στο οποίο την υποβάλλει αμέσως ο Εισαγγελέας, νέα αίτηση μπορεί να υποβληθεί μετά από τρεις (3) μήνες.
Σε όλως εξαιρετικές περιπτώσεις, κατά τις οποίες πρέπει να παραταθεί η νοσηλεία του ασθενή πέραν των έξι (6) μηνών, αυτό είναι δυνατό μόνο μετά από σύμφωνη γνώμη επιτροπής εκ τριών ψυχιάτρων, εκ των οποίων ένας είναι ο θεράπων ιατρός και οι άλλοι δύο ορίζονται από τον Εισαγγελέα. Ωστόσο, δεν ορίζεται για πόσο χρονικό διάστημα είναι δυνατόν να παραταθεί η νοσηλεία ή εάν είναι δυνατόν αυτή να παραταθεί αορίστως. Το κενό βέβαια αυτό εν μέρει καλύπτεται από την πρόβλεψη της δυνατότητας υποβολής αίτησης του νοσηλευόμενου για τη διακοπή της νοσηλείας του.
Ε. Ένδικα μέσα κατά της απόφασης που διατάσσει την ακούσια νοσηλεία:
Κατά της απόφασης του Πρωτοδικείου που κάνει δεκτή την αίτηση ακούσιας νοσηλείας, χωρεί έφεση και ανακοπή κατά τις διατάξεις της Πολιτικής Δικονομίας. Αυτά τα ένδικα μέσα ασκούνται μέσα σε προθεσμία δύο (2) μηνών από τη δημοσίευση της απόφασης. Η προθεσμία της έφεσης ή της άσκησής της δεν έχουν ανασταλτική δύναμη. Το εφετείο μπορεί να ζητήσει και νέα γνωμάτευση ψυχιάτρου ή ό,τι άλλο θεωρήσει σκόπιμο.
ΣΤ. Ακούσια νοσηλεία σε ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές:
Πρόσφατα, κατ’ εξουσιοδότηση των άρθρων 100 του Ν. 2071/1992 και 16 του Ν. 2716/1999, εκδόθηκε η υπ’ αριθ. Γ3α, β/Γ.Π. οικ. 6504 7/13-10-2020 (ΦΕΚ Β 4704/23-10-2020) απόφαση του Υφυπουργού Υγείας με θέμα «Όροι και προϋποθέσεις ακούσιας νοσηλείας σε ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές». Σύμφωνα με την παράγραφο 1 του άρθρου αυτής: «Με την απόφαση για την ακούσια νοσηλεία, το αρμόδιο μονομελές πρωτοδικείο δύναται να διατάξει, με γνώμονα το συμφέρον του ασθενούς, τη συνέχισή της σε συγκεκριμένη ιδιωτική ψυχιατρική κλινική, εφόσον διατυπώνεται σχετικό αίτημα από τους αιτούντες την ακούσια νοσηλεία». Επίσης σύμφωνα με την παράγραφο 2 αυτού: «Η οριζόμενη στη δικαστική απόφαση ψυχιατρική κλινική πρέπει να έχει βεβαίωση καλής λειτουργίας εν ισχύ, να είναι συμβεβλημένη με τον ΕΟΠΥΥ και να υπάγεται κατά προτίμηση στον τομέα ψυχικής υγείας του τόπου κατοικίας του ασθενούς. Για την επιλογή της λαμβάνεται υπόψη η πρόταση που διατυπώνεται στη σχετική αίτηση. Αποκλείονται οι ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές, για τις οποίες έχει συνταχθεί αρνητική έκθεση ελέγχου από την ειδική επιτροπή προστασίας δικαιωμάτων των ατόμων με ψυχικές διαταραχές και δεν συμμορφώνονται με τις συστάσεις που διατυπώνονται σε αυτήν, σύμφωνα με τα στοιχεία που διαβιβάζει ετησίως η ειδική επιτροπή προς τις εισαγγελίες πρωτοδικών».
Όμως, παρά τις σαφείς προϋποθέσεις, σε ορισμένες από τις πρώτες δικαστικές αποφάσεις που εκδόθηκαν, διαπιστώθηκε πλημμελής εφαρμογή της Υπουργικής Απόφασης. Ειδικότερα, προέκυψε ότι δεν ερευνήθηκε αν οι ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές στις οποίες ζητήθηκε να συνεχίσουν τη νοσηλεία τους οι πάσχοντες: α) είχαν βεβαίωση καλής λειτουργίας σε ισχύ, β) ήταν ή όχι συμβεβλημένες με τον ΕΟΠΥΥ, γ) υπήρχε ή όχι αρνητική έκθεση ελέγχου και δ) σε περίπτωση αρνητικής έκθεσης αν η κλινική έχει συμμορφωθεί ή όχι με τις συστάσεις που διατυπώνονται σε αυτήν.
Οι παραπάνω πλημμέλειες τέθηκαν υπόψη του Υπουργείου Υγείας και των Εισαγγελέων Πρωτοδικών της Επικράτειας, με έγγραφο που τους κοινοποίησε ο Αντεισαγγελέας του Αρείου Πάγου.
Εν κατακλείδι, θα πρέπει να γίνει σαφές ότι η ακούσια νοσηλεία διατάσσεται τόσο προς όφελος του ίδιου του ασθενούς όσο και της κοινωνίας. Ο νοσηλευόμενος πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ασθενής και σε καμία περίπτωση ως κρατούμενος, ενώ η ακούσια νοσηλεία θα πρέπει να ενεργοποιείται με ιδιαίτερη φειδώ και περίσκεψη, αφού σαν θεσμός είναι πολύ πιο σκληροπυρηνικός από αυτόν της Δικαστικής Συμπαράστασης.
- Για εξειδικευμένες νομικές συμβουλές, καλέστε μας για ένα ραντεβού 📞 2310-225738