ΑΝΗΛΙΚΟΙ ΚΛΗΡΟΝΟΜΟΙ : ΑΠΟΠΟΙΗΣΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ Ή ΑΠΟΔΟΧΗ ΜΕ ΤΟ ΕΥΕΡΓΕΤΗΜΑ ΤΗΣ ΑΠΟΓΡΑΦΗΣ
Βάσει του άρθρου 1847 του Αστικού Κώδικα, ο κληρονόμος μπορεί να αποποιηθεί την κληρονομία μέσα σε προθεσμία τεσσάρων (4) μηνών που αρχίζει από τότε που έμαθε την επαγωγή και το λόγο της, ενώ για τους κατοίκους εξωτερικού (ή αν ο θανών ήταν κάτοικος εξωτερικού) η προθεσμία αποποίησης είναι 12 μήνες από την γνώση της επαγωγής και του λόγου αυτής.
Δικαίωμα αποποίησης έχουν οι κληρονόμοι του θανόντος, είτε αυτοί που αναφέρονται στη διαθήκη είτε οι εξ αδιαθέτου κληρονόμοι. Με τον τρόπο αυτό δηλώνουν ότι δεν επιθυμούν να είναι κληρονόμοι του. Η δήλωση αυτή είναι μονομερής και δεν μπορεί να περιορισθεί με όρους, αιρέσεις και προϋποθέσεις. Επίσης δεν απαιτείται καμία αιτιολογία, αφού είναι απόλυτο δικαίωμα του κληρονόμου να αποποιηθεί την κληρονομία, εάν θεωρήσει πως δεν τον συμφέρει να την αποδεχθεί.
Η δήλωση της αποποίησης γίνεται ενώπιον της προαναφερόμενης προθεσμίας στην Γραμματεία του Ειρηνοδικείου του τόπου κατοικίας του κληρονομούμενου. Εφόσον παρέλθει άπρακτη η ως άνω προθεσμία, θεωρείται, κατά πλάσμα δικαίου, ότι έγινε αποδοχή της κληρονομίας από τον κληρονόμο.
Η συνέπεια της αποποίησης της κληρονομιάς, βάσει των άρθρων 1855 και 1856 Α.Κ. είναι το γεγονός ότι η κληρονομία επάγεται στον επόμενο στην τάξη κληρονόμο, δηλαδή σε αυτόν που θα κληρονομούσε αν αυτός που αποποιήθηκε δεν ζούσε κατά το χρόνο θανάτου του κληρονομούμενου. Συνεπώς, πρακτικά θεωρείται ότι δεν έγινε ποτέ η επαγωγή προς αυτόν που αποποιήθηκε, ενώ οι προθεσμίες για τον νέο κληρονόμο αρχίζουν να τρέχουν από τη γνώση της αποποίησης του προηγούμενου και της, εξαιτίας αυτής, κλήσης του κληρονόμου.
Η επαγωγή στον νέο κληρονόμο θεωρείται ότι έγινε από τον χρόνο θανάτου του κληρονομούμενου, υπό την προϋπόθεση ότι ήταν ο καλούμενος κατόπιν αποποίησης κληρονόμος εν ζωή κατά τον χρόνο της αποποίησης.
Από όλα τα παραπάνω καθίσταται σαφές ότι όταν συμβαίνει το πολύ σύνηθες γεγονός του θανάτου ενός προγόνου με χρέη, δεν αρκεί η αποποίηση από τον γονέα – τέκνο του θανόντος, προκειμένου να απαλλαχθούν και τα δικά του τέκνα (εγγόνια του θανόντος) από το τυχόν παθητικό που φέρει η κληρονομιά.
Με την αποποίηση του γονέα, λοιπόν, δεν αποποιείται αυτόματα και το τέκνο του, που είναι ο αμέσως επόμενος καλούμενος στην κληρονομιά κληρονόμος. Αντιθέτως, πρέπει να κάνει δήλωση αποποίησης της κληρονομιάς και το τέκνο: Αυτοπροσώπως αν είναι ενήλικο, ή κατόπιν έκδοσης δικαστικής απόφασης αν είναι ανήλικο.
– ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΟΜΩΣ Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΟΥ ΝΑ ΑΠΟΠΟΙΗΘΕΙ ΕΝΑΣ ΑΝΗΛΙΚΟΣ;
Γενικότερα, υπό οποιονδήποτε τρόπο βρεθεί ένας ανήλικος καλούμενος σε κληρονομιά, δηλαδή είτε εκ διαθήκης, είτε εξ αδιαθέτου, είτε εξαιτίας αποποίησης άλλου, υπάρχει η δυνατότητα αποδοχής ή αποποίησης της κληρονομιάς.
Προκειμένου να αποποιηθεί ο ανήλικος εντός της ανωτέρω προθεσμίας, απαιτείται ο νόμιμος εκπρόσωπός του να λάβει ειδική άδεια από το δικαστήριο. Η αποποίηση της κληρονομιάς μπορεί και πρέπει επί ποινή ακυρότητας να γίνει μέσα στην ανωτέρω τετράμηνη αποκλειστική προθεσμία που προβλέπεται στη διάταξη του άρθρου 1847 ΑΚ.
Σύμφωνα με τη διάταξη της §1 του άρθρου 1847 ΑΚ η προθεσμία αποποίησης αρχίζει από τότε που ο κληρονόμος έμαθε την επαγωγή και το λόγο της, ενώ σε επαγωγή από διαθήκη η προθεσμία δεν αρχίζει πριν από τη δημοσίευση της διαθήκης. Εάν η κληρονομιά επάγεται σε πρόσωπο ανίκανο για δικαιοπραξία, η γνώση της επαγωγής και του λόγου της ελέγχεται στο πρόσωπο του νομίμου αντιπροσώπου (Κ. Παπαδόπουλος, Αγωγές Κληρονομικού Δικαίου Α΄ [1994], §91.4, σελ. 178). Ειδικότερα, σε περίπτωση ανηλίκου που τελεί υπό γονική μέριμνα το στοιχείο της γνώσης, προκειμένου να αρχίσει να τρέχει η αποκλειστική προθεσμία της αποποίησης, κρίνεται στο πρόσωπο των γονέων του (βλ. ΑΠ 1211/2008, ΤΝΠ ΝΟΜΟS· ΑΠ 338/2004, ΕλλΔνη 2005 [46].1451=ΝοΒ 2005 [53].463· ΑΠ 493/2003, ΤΝΠ ΝΟΜΟS). Στην περίπτωση αυτή η αποποίηση πρέπει να γίνει από τους ασκούντες τη γονική του μέριμνα, γονείς του, αφού τηρηθούν οι προβλεπόμενες από το νόμο διατυπώσεις (άρθρα 1526 και 1625 §1 περ. 1 ΑΚ).
Εξάλλου, κατά τη διάταξη της §3 του ίδιου ως άνω άρθρου η προθεσμία αποποίησης αναστέλλεται για τους ίδιους λόγους που αναστέλλεται και η παραγραφή (Κ. Παπαδόπουλος, ΑγωγΚληρΔ Α΄, §91.4, σελ. 179), με συνέπεια την ανάλογη εφαρμογή των διατάξεων των άρθρων 255 επ. ΑΚ. Έτσι, εάν ο κληρονόμος εμποδίστηκε να ασκήσει το δικαίωμα της αποποίησης από δικαιοστάσιο ή από άλλο λόγο ανώτερης βίας μέσα στην ως άνω τετράμηνη προθεσμία, υπάρχει θέμα αναστολής της.
Γίνεται δεκτό ότι συνιστά λόγο ανωτέρας βίας, που αναστέλλει τη συμπλήρωση της προαναφερόμενης προθεσμίας προς αποποίηση, ο χρόνος που μεσολαβεί από τότε που ο νόμιμος αντιπρόσωπος του ανίκανου προς δικαιοπραξία υπέβαλε στο δικαστήριο σχετική αίτηση για παροχή άδειας αποποίησης μέχρι την έκδοση της οριστικής απόφασης του δικαστηρίου.
Νόμιμοι εκπρόσωποι του ανήλικου τέκνου θεωρούνται οι ασκούντες τη γονική του μέριμνα γονείς του. Σε περίπτωση που ένας από αυτούς έχει αποβιώσει, την αίτηση δικαούται να ασκήσει ο εν ζωή γονέας. Το δικαστήριο θα αποφασίσει αν η αποποίηση είναι προς το συμφέρον του ανηλίκου και εφόσον η απάντηση είναι θετική, χορηγεί ειδική άδεια (δικαστική απόφαση) με την οποία οι γονείς δικαιούνται να αποποιηθούν την ασύμφορη κληρονομιά για λογαριασμό του τέκνου τους.
Το κατά τόπο αρμόδιο δικαστήριο για την παροχή της κατά το νόμο απαιτούμενης άδειας, είναι το δικαστήριο στην περιφέρεια του οποίου βρίσκεται η κατοικία του ανηλίκου, ενώ το δικόγραφο εισάγεται κατά την διαδικασία της εκουσίας δικαιοδοσίας και επιδίδεται υποχρεωτικά στον αρμόδιο Εισαγγελέα.
Η διαδικασία για χορήγηση άδειας αποποίησης κληρονομιάς για ανήλικο είναι επιγραμματικά η εξής: 1ο βήμα: Κατατίθεται το σχετικό δικόγραφο της αίτησης στο Ειρηνοδικείο του τόπου κατοικίας του ανήλικου. Όπως προαναφέρθηκε, η προθεσμία για την αποποίηση διακόπτεται με την υποβολή της αίτησης προς χορήγηση της αδείας (ΑΠ 1087/2011). 2ο βήμα: Ορίζεται η δικάσιμος, κατά την οποία οι γονείς μέσω του πληρεξουσίου δικηγόρου τους πρέπει να αποδείξουν στο δικαστήριο ότι η αποδοχή της κληρονομιάς θα ήταν μη συμφέρουσα για τον ανήλικο. Η απόδειξη γίνεται με μάρτυρες και έγγραφα. 3ο βήμα: Η έκδοση της απόφασης αποποίησης ανηλίκου που χορηγεί την σχετική άδεια σηματοδοτεί την συνέχιση της προθεσμίας, η οποία είχε ανασταλεί με την κατάθεση της αίτησης. 4ο βήμα: Οι γονείς ή ο πληρεξούσιος δικηγόρος πρέπει να καταχωρήσουν την απόφαση για να τελεστεί και ολοκληρωθεί η αποποίηση κληρονομιάς ανηλίκου.
– ΤΙ ΓΙΝΕΤΑΙ ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΑΠΟΔΟΧΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΑΠΟ ΑΝΗΛΙΚΟ;
Είναι σημαντικό, ωστόσο, να αναφερθούμε στο «προνόμιο» που δίνει ο νόμος στους ανήλικους, να αποδέχονται την κληρονομιά πάντοτε με το ευεργέτημα της απογραφής, βάσει του άρθρου 1527 του ΑΚ.
Αυτό σημαίνει ότι ο ανήλικος ευθύνεται πάντα για τα χρέη της κληρονομιάς μόνο μέχρι το ύψος του ενεργητικού της κληρονομιάς. Με τον τρόπο αυτό (δηλαδή με το ευεργέτημα της απογραφής), ο ανήλικος δεν ευθύνεται ποτέ για το παθητικό της περιουσίας (χρέη) με τη δική του περιουσία. Υπάρχει, δηλαδή, χωρισμός των περιουσιών κληρονομούμενου και κληρονόμου, σε αντίθεση με τον απλό κληρονόμο, για τον οποίο γίνεται σύγχυση περιουσιών και τα χρέη του κληρονομούμενου αντιμετωπίζονται σαν δικά του χρέη. Δηλαδή, ο ανήλικος κληρονόμος δεν αποποιείται την κληρονομία, αλλά η κληρονομία αποτελεί χωριστή ομάδα περιουσίας ανεξάρτητη από την άλλη περιουσία που τυχόν έχει ο κληρονόμος (επομένως οι υποχρεώσεις που έχει κληρονομήσει θα καλυφθούν – πληρωθούν ΜΟΝΟ από το ενεργητικό της κληρονομιάς). Το μεγάλο πλεονέκτημα αυτής της περίπτωσης, είναι πως ο κληρονόμος αποκτά την περιουσία του αποβιώσαντος, αλλά στην περίπτωση που αργότερα εμφανιστούν πιστωτές του κληρονομούμενου και στραφούν εναντίον του κληρονόμου, ο τελευταίος ευθύνεται μόνο έως το ύψος της αξίας της κληρονομιαίας περιουσίας και ΟΧΙ με την ατομική του περιουσία, όπως συμβαίνει στην άνευ όρων αποδοχή. Ενώ, δηλαδή, στην «κανονική αποδοχή» κινδυνεύει κανείς να χάσει λόγω χρεών του αποβιώσαντος ακόμα και την ατομική του περιουσία, στην αποδοχή με απογραφή κινδυνεύει να χάσει μόνο την κληρονομιαία περιουσία, δηλαδή επιστρέφει στην οικονομική κατάσταση που ήταν και προ της αποδοχής.
Για να ισχύσει όμως το ευεργέτημα της απογραφής και να καταστεί ο ανήλικος κληρονόμος μόνο του ενεργητικού (και όχι του παθητικού) της κληρονομίας που του επάγεται και την αποδέχεται ρητά ή πλασματικά, πρέπει, συμμορφούμενος με τη διάταξη του 1912 ΑΚ, να συντάξει (οι νόμιμοι εκπρόσωποί του ή ο ίδιος εφόσον ενηλικιωθεί) απογραφή το αργότερο εντός ενός έτους από την ενηλικίωσή του (371/2014 ΣτΕ), αλλιώς επέρχεται έκπτωση από το ευεργέτημα αυτό που του δίνει ο νόμος. Σχετικά, το άρθρο 1912 ΑΚ ορίζει: «Σε περίπτωση προσώπων ανίκανων ή με περιορισμένη ικανότητα για δικαιοπραξία, για τα οποία η αποδοχή της κληρονομίας γίνεται κατά το νόμο με το ευεργέτημα της απογραφής, έκπτωση από το ευεργέτημα επειδή δεν συντάχθηκε απογραφή επέρχεται αν μέσα σε ένα χρόνο, αφότου τα πρόσωπα έγιναν απεριορίστως ικανά, δεν έκαναν την απογραφή».
Αν, δηλαδή, μέχρι τη συμπλήρωση του 19ου έτους του ανηλίκου δεν συνταχθεί απογραφή, ο ανήλικος χάνει αυτοδικαίως το ευεργέτημα αυτό και γίνεται αναδρομικά από το θάνατο του κληρονομούμενου απλός κληρονόμος, με αποτέλεσμα να ευθύνεται και με τη δική του περιουσία απέναντι στους δανειστές του κληρονομούμενου.
———————————–
Συνοψίζοντας, όταν καλείται ανήλικος ως κληρονόμος κληρονομίας που έχει χρέη, έχει δύο επιλογές:
Είτε να αποποιηθεί μέσω των νομίμων αντιπροσώπων του (γονέων) την κληρονομία που του επάγεται (εντός προθεσμίας 4 μηνών από τότε που έμαθε την επαγωγή και το λόγο της), αφού προηγουμένως λάβουν άδεια από το Δικαστήριο για την αποποίηση αυτή και ελεγχθεί ότι είναι προς το συμφέρον του τέκνου (η κατάθεση της αίτησης αναστέλλει την τετράμηνη προθεσμία), είτε να αποδεχθεί με το ευεργέτημα της απογραφής (ρητά ή σιωπηρά), προσέχοντας όμως να συντάξει μέχρι τη συμπλήρωση του 19ου έτους του απογραφή της κληρονομίας και συνεπώς να ευθύνεται για τα χρέη της κληρονομίας μέχρι το ύψος του ενεργητικού της κληρονομίας. Αν δεν γίνει η ως άνω απογραφή, ο ενήλικος πλέον κληρονόμος εκπίπτει από το ευεργέτημα και με τη συμπλήρωση του 19ου έτους του καθίσταται οριστικά πλέον απλός κληρονόμος, ευθυνόμενος και με τη δική του περιουσία για τα χρέη της κληρονομίας.
- Το παρόν άρθρο αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία του δικηγορικού μας γραφείου και δεν αποτελεί νομική συμβουλή.
- Για εξειδικευμένες νομικές συμβουλές μπορείτε να καλείτε στα τηλ. 2310-225738 για ένα προσωπικό ή τηλεφωνικό ραντεβού.